مدرسه علمیه طوبی بهبهان

خانواده در اسلام کانون عبودیت پروردگار است و اسلام اساس خانواده را بر مودت و رحمت می داند و بر حفظ و تشکیل آن تأکید زیادی دارد . مثلاً در آیه 32 سوره مبارکه نور در مورد اهمیت تشکیل خانواده می فرماید « و انکحوا الأیامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم إن یکونوا فقراءَ یغنهم الله من فضله و الله واسع علیم »

در محیط خانواده ؛فرزند نیاز تکوینی و مستقیم خود را به پدر و مادر تأمین می کند و زن و شوهر نیاز جنسی و عاطفی خود را به وسیله یکدیگر برطرف می کنند .

اسلام برای خانواده از ابتدای تشکیل آن برنامه ویژه­ای دارد .نحوه معاشرت اعضای خانواده ؛ روابط والدین و فرزندان هریک دستورات خاصی دارد .

از دید اسلام اساس زندگی خانوادگی بر محبت و عشق بنا شده است . خدواند در قرآن در آیه 21 سوره مبارکه روم می فرماید:

«  و من ایاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون »

و از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا درکنار آنان آرامش یابید ؛ و میانتان مودت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند .

هدف خداوند از بیان آیه این است که میان دو همسر مودت و مهر و محبت برقرار باشد و در کنار هم احساس آرامش کنند . بنابراین اصل در زندگی خانوادگی وجود فضایی آرام و محبت آمیز است . زن و شوهر باید سعی کنند که در محیط خانواده ؛ میان اعضاء آرامش به وجود آید و روز به روز ، عواطف و محبتشان به هم بیشتر شود .

الگوهای خانواده در قرآن

اسلام در روش تربیتی خود ، انسانها را به الگوها و نمونه هایی برتر توجه می دهد . در واقع تأثیر الگوها در ساخته شدن فرد و جامعه بر کسی پوشیده نیست و هر خانوداه­ای که می تواند برای ایجاد آرامش و موفقیت در زندگی به این الگوها و نمونه ها توجه ویژه داشته باشد . که یک نمونه از خانواده ای برتر در قرآن خاندان حضرت ابراهیم (ع) است .

خداوند در آیه33و 34 سوره مبارکه آل عمران به برگزیده بودن این خاندان اشاره فرموده است.   

« انّ الله اصطفی آدم و نوحا و ال ابراهیم و ال عمران علی العالمین * ذریه بعضها من بعض و الله سمیع علیم »    

خداوند آدم ابوالبشر و نوح آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برتری داد . خاندان و دودمانی که برخی از برخی دیگر نشأت گرفته و با هم دارای پیوند و ارتباط بودند و خداوند شنوای دانا است .

ادامه »

نگرش مثبت به همسر

ایرنا : رئیس انجمن مطالعات خانواده در ایران ، داشتن گرایش و نگرش مثبت به همسر را مهمترین عامل بقای زندگی مشترک دانست و گفت :

ادامه »

مباحثی پیرامون اخلاق فردی در خانواده

شناخت دنیای متفاوت زن و مرد
همان طور که زن و مرد ، از لحاظ ظاهری با یکدیگر متفاوتند ، این تفاوت‌ها در روحیات آنها هم دیده می‌شود . در اینجا به ذکر مهم‌ترین این موارد می‌پردازیم :
1. زن ، توجّه بیشتری به جزئیّات دارد و مرد ، کلّی نگر است .
2. مرد ، از زن اجتماعی‌تر است امّا زن ، از هوش اجتماعی بالاتری برخوردار است .
3. مرد کمتر می‌تواند چند کار را به طور همزمان و به طور منظم مدیریت کند . امّا زن در مدیریت خود نظم بیشتری دارد .
4. زن همیشه از هدیه گرفتن و خرید کردن خوشحال می‌شود . امّا این گونه امور مرد را به اندازه‌ی زن مسرور نمی‌کند .
5. جهت یابی مرد ، قوی‌تر از زن است .
6. مردها در رشته‌های فنّی موفّق‌ترند و زنها در رشته‌هایی که با محفوظات بیشتر سر و کار دارند .
7. مرد از لحاظ شخصیّتی نسبت به زن غمگینی بیشتری دارد و زن شادی افزون‌تر .
8. مردها بیشتر تمایل دارند مانع دعوا شوند ، امّا زنها در مواردی دعوا را استمرار می‌بخشند .
9. مرد در مقابل استرس ، کم طاقت است ؛ امّا زن مقاومت بیشتری نشان می‌دهد .

آشنایی با دنیای زنان :
شما و همسرتان به عنوان شریک زندگی یکدیگر ، باید از نیازها و توقعّات هم آگاهی داشته باشید تا بتوانید از اختلاف‌های احتمالی جلوگیری کنید . بدین منظور :

به عنوان یک مرد باید :
1. همسرتان را درک کنید .
2. نشان دهید که حضور همسرتان ارزشمند است .
3. به همسر خود احترام بگذارید .
4. زن نیازمند حرف زدن است .
5. به همسر خود توجّه کنید .

آشنایی با دنیای مردان :

به عنوان یک زن باید :
1. شوهرتان را با مردهای دیگر مقایسه نکنید .
2. از شوهرتان تشکّر کنید .
3. شوهر خود را تحسین کنید .
4. به سکوت هم احترام بگذارید .

پس :
آرامش خواهد آمد اگر …
1. از خدا کمک بخواهید .
2. اهل عمل و مسئولیّت پذیر باشید نه مسئولیّت گریز
3. جدال نکنید و هرگز دشنام ندهید .
4. به یکدیگر هدیه بدهید .
5. هنر معناجویی داشته باشید .
6. حتّی المقدور با یکدیگر غذا بخورید .
7. جلسات خانوادگی ترتیب دهید .
8. به عهد خود وفا کنید .
9. همسرتان را هر طور که دوست دارد ، صدا بزنید .
10. عیب پوشی کنید .
11. محبّت خود را انتقال دهید .
12. تا می‌توانید عاشقانه زندگی کنید .
13. عذرخواه باشید و خود نیز عذر دیکگران را بپذیرید .
14. گذشت داشته باشید .
15. رازدار باشید .
16. به خلوت یکدیگر احترام بگذارید .
17. همسرتان را از وضعیّت اقتصادی موجود ، آگاه کنید .
18. مخصوص آقایان : شادی خانواده در گرو تفریح و سرگرمی است .

از شما خواستاریم این مطالب را مطالعه و در اختیاز دیگران قرار دهید و اگر در رفتار شما با دیگران و همچنین رفتار دیگران با شما تغییری (چه مثبت و چه منفی) به وجود آمد ، در چند جمله نوشته و آن را به نشانی neshaniedoot@yahoo.com بفرستید .

برگرفته از نشریه آستان مقدّس امامزاده فضل (ع) بهبهان.

به مناسبت بزرگداشت حضرت امامزاده فضل (ع)

از دیدگاه قرآن در میان انسان ها سه نوع شخصیت ایمانی وجود دارد : مؤمن ، کافر و منافق . شخصیت های مؤمن ، خود دارای سه درجه هستند : آنان که به خود ظلم می کنند و گناهکارند ، آنان که میانه رو هستند ، آنها که پیشتازند و به درجات قرب الهی نزدیک . ¹ منافقان هم کسانی هستند که دوگانگی ریشه‌ای در ظاهر و باطنشان موج می زند ، مبتلا به شک و تردیدند ، افراد بی‌بصیرتی هستند و چشم و دلشان کور است ، دل‌هایشان پر از تعصّب و لجاجت است ، غرق در مشکلات و نگرانی‌ها شده‌اند ، در همین دنیا دلهره ، اضطراب ، رسوایی و ذلّت دامن‌گیرشان می‌شود و بسیار از مرگ می‌ترسند . ² اما کافران که دل و اندیشه‌شان را قفل کرده‌اند و به خاطر کبر و غرور ، لجاجت ، تعصّبات و ارزش های پوچ گذشتگانشان ، از فکر کردن درباره‌ی حرف های تازه و اندیشه های جدید فرار می کنند و به همین دلیل ، از درک حقایق عاجز و ناتوانند . ³

از نگاه قرآن ، ترس دو نوع است : ترس پسندیده و ترس ناپسند . ترس پسندیده همان ترس از خداوند و عدالت اوست که انسان را به سوی اصلاح رفتار هدایت می‌کند ، ⁴ اما ترس ناپسند ، اضطراب شدیدی است که اعتماد به نفس فرد را از بین می برد و البتّه باید با آن مبارزه کرد . ⁵ خشم را هم می توان به دو نوع تقسیم کرد : خشم سودمند و خشم ویرانگر . خشم مفید ، راهی برای رسیدن به هدف است ؛ مثل خشم در برابر دشمنان و متجاوزان ، اما خشم مخرّب که ثمره ای جز ناراحتی خود و دیگران ندارد ، مطلوب نیست و باید از بین برود . قرآن کریم با توصیه به صبر ، پاسخگویی بدی با خوبی ، وعده‌ی بهشت و پاداش اخروی ، سفارش به بخشش و عفو و یادآوری قدرت و خشم و بخشش خداوند ، به درمان بیماری خشم و عصبانیت پرداخته است . ⁶ در فرهنگ قرآن یکی از راه های مؤثّر و اساسی روان درمانی ، گوش دادن به مواعظ و اندرزهای قرآنی است . ⁷ در روش روان درمانی قرآن ، ایمان منشأ امنیّت ⁸ و یاد خدا آرام بخش دلهاست . ⁹

پی نوشت‌ها :

1.     فاطر / 32 . ترجمه المیزان ، ج 17 ، ص 64

2.     بقره / 8 تا 20

3.     بقره / 171

4.     انفال / 2

5.     احزاب / 10 و 11

6.     به ترتیب در سوره های شوری : 43 ، فصلت : 34 ، آل عمران : 133 و 143 ، شوری : 36 و 37 و نور : 22

7.     یونس / 57

8.     انعام / 82 و رعد / 28

9.     رعد / 28

اهمیت شیر مادر :

شیر مادر اهمیت زیادی دارد تا آنجا که قرآن کریم به عنوان مهمترین رکن معارف اسلامی و کتاب سعادت دوسرای در چند آیه مسئله شیر مادر را مطرح فرموده است . به عنوان نمونه :

1)      در سوره بقره آیه 233 آمده : « والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه … ؛ مادران باید دو سال تمام فرزندان خود را شیر بدهند ، آن که خواهد فرزند را شیر تمام بدهد »

2)     در سوره لقمان آیه 14 آمده : « و وصینا الانسان بوالدیه حمله امه و معنا علی وهن و فصاله فی عامین … ؛ و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش او را با زحمت حمل کرد و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می یابد »

از آیات قرآن به دست می آید که مدت شیردهی دو سال است و بر این نکته تأکید دارد که کودک حق دارد دوران شیرخواری را به طور طبیعی با بهره گیری از شیر مادر خودش سپری کند .

در این زمینه ائمه معصومین (ع) نیز سفارشات فراوانی نموده اند . از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :

امام رضا (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل می فرمایند : « لیس للصبی لبن خیر من لبن امه ؛ ذبرایکودک شیری بهتر از شیر مادرش نیست »

امام علی (ع) می فرمایند : « نافع ترین و مبارک ترین شیرها برای فرزند ، شیر مادر است »

[بلقیس صالح از نیجریه ، دانش پژوه مقطع کارشناسی رشته کلام]

پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) می فرماید :

هر که از بازار نوبری برای فرزندانش «بخرد» و بیاورد ، همچون کسی است که صدقه ای را حمل می کند تا اینکه آن را در دهانشان بگذارد و اول از دخترها شروع کند ؛ زیرا خداوند نسبت به دختران دلسوز و مهربان است و هر کس نسبت به دختران نرمی و لطافت نشان دهد ، همچون کسی است که از خشیّت خدا گریه می کند و هر که از خشیّت خدا گریه کند ، خدا او را ببخشد و هر که دختری را خوش حال کند ، خداوند او را روز قیامت خوش حال کند .

[تنبیه الغافلین ، ص 352 ، ح 526 ، احیاء علوم الدین ، ج 2 ، ص 79 / کلاهما عن انس]

ـ دیدگاه اسلام و قرآن :

از دیدگاه اسلام ، ارتباط دوستانه و صمیمی میان دو جنس مخالف فقط در چهارچوب ازدواج معنا دارد در اجتماع با رعایت موازین اسلامی و حفظ حجاب و عفاف در عرصه‌های علمی و مشارکت‌های اجتماعی قابل قبول است و شارع مقدّس آن را نفی نمی کند . از این رو در اسلام رابطه‌ی دوستی بین پسر و دختر معنا ندارد . البتّه روش اسلام : « مخالفت با اختلات دختر و پسر است» نه « مخالفت با شرکت دختر و پسر در مجامع عمومی با حفظ حریم » . این نهی در اسلام به معنای طرد فرد از جامعه و جلوگیری از فعالیّت‌های اجتماعی نیست بلکه حفظ حریم میان مرد و زن و عفّت و حیا را مورد تأکید قرار می دهد . امّا متأسّفانه در بعضی جاها این ارتباط مورد نظر اسلام و طبق موازین اسلام رعایت نشده و مشکلاتی را پدید می آورد که باید در فکر راه چاره‌ي آن بود .

ـ وضع مطلوب در روابط دختر و پسر :

رابطه‌ی دختر و پسر نوعی رفتار اجتماعی محسوب می شود بنابراین قبل از اینکه معتقد به نفی هرگونه ارتباط و یا رابطه‌ی بدون مرز میان آنها باشیم بهتر است اندکی به واقعیّت‌های موجود در جامعه بپردازيم . از طرف ديگر آموزش روابط سالم میان دختر و پسر نیاز اساسی جامعه‌ی کنونی است که متأسّفانه چندان مورد توجّه قرار نگرفته است . برای نشان دادن وضعیّت مطلوب و حدود ارتباط مناسب میان این دو جنس می توان به ویژگی‌ها و خصوصیّات زیر اشاره کرد :

1- شناخت واقعیّت‌های جنس مخالف

2- اجتناب از خیال پردازی و تصوّر رویایی در مورد جنس مخالف

3- از بین بردن ترس‌ها ، دلهره‌ها ، هیجان‌ها ، احساس خصومت و خشونت نسبت به جنس مخالف

4- حفظ خونسردی و صلابت شخصیّت ، به هنگام برخورد با جنس مخالف

5- برخورد مبتنی بر احترام با مراعات حدود شرعی در مورد محرم و نامحرم و حلال و حرام

6- فقدان روابط پنهان با جنس مخالف و مشورت با والدین در این گونه موارد

7- اجتناب از برقراری روابط صمیمانه با جنس مخالف قبل از عقد شرعی

8- نداشتن رفتار سبک ، خودنمایی و جلب توجّه جنس مخالف در مجالس مختلف

فرازی از مقاله خانم فریده صحرارو (فارغ التحصیل) - مسابقه رشد 2

1. شائبه های درونی :

گاهی وقت ها شوائبی در قلب و عمل انسان می باشد که قائم به غیر هم نیست ؛ برخلاف ریا که قائم به غیر است یعنی باید غیری باشد تا عمل را برای آن شخص از روی ریا انجام دهد . اما گاهی شائبه ، قائم به غیر نیست ، قائم به شخص است مانند عُجب ؛ مثلاً اگر خداوند به او توفیق خواندن نماز شب بدهد ، خود را خیلی آدم خوبی و دارای امتیازی می پندارد و چه بسا خود را از خداوند هم طلبکار می بیند ! عُجب و خودپسندی نیز مانند ریا ، مُفسِد عمل می باشد حتی از نظر فقهی ، مرحوم سیّد در « عروه » می فرماید : عُجب اگر مقارن عمل باشد ، نماز را باطل می کند . التبه در مورد بعد از عمل چیزی نفرموده ، ولی تحقیق آن است که : در این صورت ـ عُجب بعد از عمل ـ گرچه عمل ، باطل نمی شود ، اما کاشفیّت دارد ؛ یعنی کشف می شود که این انسان ، قلباً آلوده است . چنان چه در مورد ریا هم اگر کسی در حین عمل وارد شد و نمازگزار هیچ عملی را برای آن شخص انجام ندهد ؛ فقط در قلبش خوشحال شود که فلانی هم این کار را دید ؛ در این جا نیز عمل باطل نمی شود ولی کاشفیّت دارد از آلودگی قلب و پستی مقام و معرفت شخص .

البته باید توجه داشت که حالت شُکر با عُجب اشتباه نشود ؛ زیرا گاهی می گوید : خدایا ، شکرت که به من توفیق نماز شب دادی ! الان بسیاری در خواب هستند ؛ تو به من لطف فرمودی ! و خلاصه خوشحالی برای این است که این نعمت و احسان را از جانب خدا می بیند و لذا سپاسگزار اوست ؛ این عجُب نیست . و به طور کلی چه در مورد عجب و چه ریا ، انسان از آن طرف نباید مبتلا به وسواس شود و راه نفوذ شیطان را بر خود باز کند تا از طریق وسواس و تخیّل و توهّمِ عجب و ریا ، از عمل خیر و عبادت باز مانده و خیال کند این ، اخلاص است ؛ درحالی که وسوسه ی شیطان است !

2. مکر شیطان و شناخت اولویّت ها :

کَفَی لِلشَّیطان نَصِیباً فِیکَ اَن یَنقُلَکَ مِن طاعهٍ الی طاعهٍ .

« در بهره مندی شیطان از تو همین بس که تو را از طاعتی به طاعت دیگر منتقل کند ! »

این سه هزار کیلومتر را رفتیم و برگشتیم ، دیدم مقدّر بوده که این جمله را پیدا کنم !

بهره مندی و تصرّف شیطان در انسان ، فقط وادار کردن به گناهان کبیره و صغیره ی متعارف نیست . در هر کسی متناسب با خود اوست ، در مؤمنان و اهل تقوی و مسجد و هیئت هم به نحو خاصّی است .

مثلاً شخص می خواهد عبادتی مثل زیارت عاشورا انجام دهد ، از طرفی هم عَمّه ی پیری دارد و فرصت مناسبی است که از او سر بزند و هدیه ای ببرد و صله ی ارحام نموده و او را خوشحال کند . هر دو طاعت است و عمل خیر ؛ امّا شیطان در این جا دخالت می کند و نفس می آید و اصرار بر خواندن زیارت عاشورا می کند و در مورد دیدار عمّه که فرضاً در این جا اولویت دارد ، می گوید : برای دیدار ، وقت زیاد است ؛ فعلاً زیارت را بخوان ! تشخیص این که کدام عمل برای خداست ، کدام ضرورت و اولویت دارد ، کدام مخالفتش با نفس بیشتر است و کدام نیست ، بسیار مشکل و دقیق است . راهش فقط تقوی و اخلاص و پناه بردن به خداوند و استمداد از اوست . خداوند می فرماید :

إن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَّکُم فُرقاناً (سوره ی انفال / آیه 29)

« اگر تقوای الهی داشته باشید ، خداوند برای شما فُرقان قرار می دهد » .

فرقان یعنی نور بصیرتی که حق را از باطل تشخیص می دهد ؛ کردار پاک و خالص را از ناپاک و شیطانی جدا می کند .

3. تجلّی پاکی و اخلاص :

4. حدیث اربعین ، در اخلاص و ظهور حکمت :

عدد اربعین (چهل) که در بعضی آیات و روایات آمده است دارای اسرار و حکمت های پنهانی است و یک نحو ارتباط با ظهور و فعلیّت استعدادها دارد . حدیث معروفی است از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که فرمودند :

مَن اَخلَصَ لِلَّهِ صَباحاً ظَهَرت یَنابیعُ الحِکمَه مِن قَبله علی لِسانِهِ « کسی که چهل روز همه ی کارهایش را برای خدا خالص کند ، منبع های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود » . (اصول کافی ، ج 2 ، ص 16)

اخلاص درجاتی دارد ؛ اخلاص کامل بسسیار مشکل و مرحله ی بالایی است ، باید به خداوند پناه برد و از او استمداد نمود .

آیا این حکمت هایی که در حدیث اشاره شده ، در قلب بوده و با این اخلاص در چهل روز ، ظهور پیدا می کند و از قلب بر لسان جاری می شود ؛ یا این که با اخلاص ورزیدن چهل روز ، ایجاد می شود ؟! این مطلب جای بسیار تأمّل و دقت است !

حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در نهج البلاغه تعبیری دارد که در عالم منحصر به آن حضرت است ! حضرت در ضمن بیان علّت ارسال پیامبران می فرماید : وَ یُثِیرُوا لَهُم دَفَائِنَ العُقُول .

« یکی از علل ارسال پیامبران این است که : گوهرهای عقولی که در گنجینه های فطرتشان پنهان مانده ، استخراج کنند » . (نهج البلاغه / خطبه اول)

یعنی در عقول و باطن انسان ها ، گنج های دفن شده و جواهر پنهانی است که پیامبران و تعالیم دینی و الهی ، آن ها را می کاوند و به فعلیّت و ظهور می رسانند . از این فرمایش حضرت استفاده می شود که یک حقایق پنهانی در وجود ما هست که خود ما هم خبر نداریم .

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد

آنچه خود داشت ز بیگانه تمنّا می کرد

این مطلب نشان دهنده ی اهمیّت اخلاص می باشد . روایت داریم که مؤمن زمانی به کمال ایمان می رسد که مدح و ذمّ مردم برای او یکسان باشد !

منبع : نکته ها از گفته ها ، گزیده ای از سخنرانی های استاد فاطمی نیا

روابط همسران از دیدگاه قرآن و ائمه …

پیمانی پاک

تشکیل خانواده در اسلام، مسئله‏ای حیاتی و برنامه‏ای عالی است که اگر چه برمبنای مقررات و قوانین قرآنی، روایی و شرعی جامه عمل می‏پوشد امّا نخستین مایه‏های آن بصورت غریزه، محبّت، عاطفه و اشتیاق متقابل زوج به اراده‏ی حکیمانه حضرت باری تعالی در نهاد انسان قرار داده شده است. ایجاد آرامش و مودت بر اثر ازدواج از نشانه‏های لطف خداوند می‏باشد.
به علاوه محکم‏ترین و برترین برنامه برای جلوگیری از گناه و صیانت جامعه و نجات دادن نسل جوان از سقوط در باتلاق منکرات، ابتذال و فحشاء، ازدواج می‏باشد. براین اساس در مرحله اوّل بر والدین، اقوام و نهادهای ذیربط واجب است که نسبت به ایجاد مقدمات این سنت الهی و حرکت پسندیده اقدام کنند و با دستان خویش با ساده‏ترین روش زمینه پیمانی پاک را فراهم آورند. در مرحله بعد بر پسران و دخــتران است که بنای زندگی و سعادتمندانه‏ای را به دور از تکلّفات و با اجتناب از شرایط سخت برپا نمایند. البته این موضوع با مقدماتی انجام می‏پذیرد.

پژوهش پیرامون همسر دلخواه

تشکیل کانونی به نام خانواده اهمیت شایان توجهی دارد زیرا برای هر کــسی یک بار در طول زندگیش این فرصت پیش می‏آید و هر کدام از دخــتر و پسر می‏خواهد برای خود شریکی در مسیر زندگی خویش برگزیند که تا پایان عمر با وی خواهد بود و از همه اسرار و رموز او باخبر خواهد گردید. شریکی که مادر فرزندان، و مربّی کودکان است و یا آن که پدر و مسؤول و مدیر خانواده است و در صورت انتخاب درست، به اعتبار، عزت و آبروی طرفین افزوده خواهد شد، بنابراین عقل و برهان چنین قضاوت می‏کند که درباره‏ی همسر آینده باید بررسی هایی بعمل آورد. از این جهت حضرت امام رضا(ع) فرموده‏اند: «النکاحُ رِقٌ فاذا انْکَحَ اَحَدُکُمْ ولیْدةً فَقَدْ ارقّها فلْینْظُرْ اَحَدَکُمْ لِمَنْ یَرُقُّ کریمته.»
براساس این روایت نورانی کــسی که دخــتر خویش را شوهر می‏دهد در واقع او را از حوزه ی اختیار خویش بیرون می‏آورد و در اختیار دیگری قرار می‏دهد بنابراین باید خانواده‏ها بررسی کنند که دخــتر خویش را به چه کــسی می‏دهند و پاره‏ای از حیات خود و محصول تلاش‏ها، تربیت‏های خویشتن را به دست چه فردی می‏سپارند. بنابراین دخــتر و پسر قبل از ازدواج باید از روحیات، عادات، اخلاق و سلامت فیزیکی و روانی یکدیگر در حد ضرورت باخبر باشند. از این جهت است که رسول اکرم (ص) تأکید نموده‏اند با افراد دارای حسب و نسب وصلت کنید زیرا تمامی خصال و صفات والدین به فرزندان انتقال می‏یابد. خانواده‏ها مراقب باشند دخــتر با ایمان خود را به جوانی که اهل حق و حقیقت نمی‏باشد و خود در باتلاق انحراف دست و پا می‏زند ندهند و برای جوان پاک خود دخــتری را که به ارزش‏ها و فضایل پشت پا زده است انتخاب نکنند. حضرت امام رضا(ع) مسلمانان را از وصلت با شرابخواران نهی کرده‏اند: «و ایّاکَ انْ تُزَوَّجَ شارِبَ الَخَمْر فان زَوَّجْتهُ فکانما قَدّتْ الی الزّنا؛ اجتناب کن از این که دخــتر خود را به شرابخواری بدهی که اگر او را به چنین تبهکاری شوهر دهی گویا آن که آن پاکدامن را به زنا داده‏ای؟!» آری آن که پای بند واجبات الهی نمی‏باشد و از ارتکاب فسق و فجور پروا ندارد و از حسنات اخلاقی بی بهره است نباید به عنوان همسر آینده برگزیده شود زیرا بنا به فرمایش ائمه هدی آثار حرام و گناه در نسل آشکار می‏گردد.

جایگاه خانواده

خانواده هسته ی نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار می‏رود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسان‏ها ریشه دار می‏نماید. با رعایت موازین ارزشی اسلامی زندگی خانوادگی شکوفا می‏گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن بوجود می‏آورد که با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه‏ای جوشان در خانواده جاری می‏گردد.در حضور مناسبات اخلاقی و روابط بین اعضای خانواده حضرت امام رضا(ع) یک اصل کلّی، جالب و دارای پیامی روان شناختی را مطرح می‏فرمایند: «اجْعلْ مُعاشرَ تَکَ مَعَ الصغیرو الکبیر؛ یعنی برخورد خود را با افراد کوچک و بزرگ زیبا و نیکو گردان» که این اصل در حُسن معاشرت و بهبودی آن تأثیری فراوان دارد، این سخن می‏تواند برگرفته از فرمایش رسول اکرم (ص) باشد که می‏فرمایند: «خیرکم خیرکم لاهله و انا خیرکم لاهلی : بهترین شما کــسی است که برای اهل خانه‏اش نیکو باشد و من نیکوترین شما برای خانواده‏ام هستم. مرد خانه حقّ ندارد به هر دلیلی ارتباط با همسر خویش را بیش از چهار ماه ترک نماید فکر این که زن به ترک آن راضی باشد یا اینکه برای مرد مسافرت واجبی و لازمی چون حج و کــسب معاش پیش آید، این که چنین آمیزشی حاوی خسرانی غیر قابل جبران باشد. گروهی به محضر حضرت امام رضا(ع) آمدند و عرض کردند: ای پسر رسول خدا(ص) مردی زنی جوان دارد و چون مصیبتی متوجه‏اش گردیده، مدت چند ماه و بلکه یک سال است که ارتباط با همسر خویش را ترک کرده است البته این کار به دلیل اذیت، آزار و انتقام نبوده بلکه به علت اندوه و افسردگی خاطر از این معاشرت اجتناب کرده است. آیا با این عمل عصیان و ترک گناهی مرتکب شده است. امام فرمودند: بلی، ترک این ارتباط بیش از چهار ماه گناه دارد.

ابراز محبت و ایجاد مودت

اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار می‏دهد و بر آنان است که این نعمت باطنی و حالت قلبی را که موجب آرامش زندگی و صفا و پاکی است بوسیله جانبداری از هم، گذشت و فداکاری، خوش اخلاقی، توقع در اندازه و ظرفیت لازم، حفظ شئون و شخصیت طرفین و اجتناب از بگو مگوهای بیهوده حفظ کنند و از عواملی که به محبت و عاطفه خلل وارد می‏نماید بپرهیزند زیرا تبدیل این عاطفه و شوق به کینه و نفرت و بغض در صورتی که ملاک شرعی و عقلی در کار نباشد مبدل نمودن نعمت به نقمت و بلاست و خود نوعی ناسپاسی به شمار می‏آید البته به فرمایش حضرت امام رضا(ع) دل‏ها را رغبت و نفرت و نشاط و سستی می‏باشد، هنگامی که دل میل و اقبال می‏کند بینش و ادراک دارد و زمانی که بی میل است افسرده و ناتوان می‏باشد از این روی هنگامی که درون با نشاط توأم می‏باشد باید دل‏ها را بکار گرفت و زمانی که حالت سستی و رخوت دارد باید آن را رها کرد تا توان و آرامش خود را بازیابد.

زن و شوهر در روابط عاطفی با یکدیگر باید این بیان گُهربار امام رضا(ع) را در نظر گیرند که می‏فرمایند: اگر مؤمنی خشمگین شود عصبانیت، وی را از طریق حق بیرون نمی‏برد و اگر شادمانی یابد این خرسندی وی را دچار باطل نمی‏سازد و چون به اقتداری می‏رسد بیشتر از آنچه حق دارد، نمی‏گیرد. حضرت امام رضا(ع) در سیره ی عملی خویش در جهت تقویت عواطف و تکریم شخصیت حاضران در خانه و در جمع معاشرین این گونه بودند. ابراهیم بن عباس می‏گوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا(ع) ندیدم، هرگز پای خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمی‏نمود و پیش از او تکیه نمی‏داد. به خدمتگزاران دشنام نمی‏گفت، صدایش به خنده بلند نمی‏شد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار سفره ی غذا می‏نشست. حضرت امام رضا(ع) اعتقاد داشتند: اگر نسبت به کــسی محبتی دارید آن را آشکار کنید زیرا اظهار دوستی نیمی از خردمندی به شمار می‏آید بنابراین زن و شوهر باید عواطف خود را در خصوص یکدیگر علنی سازند و در این مورد از خجالت و شرمساری پرهیز کنند. یکی از اموری که بر رونق و صفای خانه می‏افراید تلاوت قرآن می‏باشد. حضرت علی بن موسی الرضا(ع) فرموده‏اند: در خانه هایتان برنامه‏ای برای تلاوت قرآن کریم ترتیب دهید به درستی هرگاه در منزلی قرآن خوانده شود امور اهلش سهل و آسان می‏گردد و خیر و برکتش بسیارشده و در غیر این صورت اهل خانه در تنگنای فکری و روانی و اقتصادی قرار می‏گیرند.

بر این اساس عوامل معنوی و روی آوردن به سنت‏های مذهبی می‏تواند روابط عاطفی و فضای روان شناختی خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. در مواقعی حتی ابراز عواطف هم برقرار است ولی گویا احساس آرامش از خانه رخت بربسته است و این بدان دلیل می‏باشد که اهل خانه از ذکر خداوند اعراض نموده‏اند چرا که قرآن می‏فرماید: «وَ مَنْ اعْرَضَ عَنْ ذکری فانَّ لَهُ معیشة ضنکا.»

خانواده ای سالم برای آن که بتواند تمامی نیازهای افراد خود را برآورده سازد، باید ویژگیهای ممتازی داشته باشد. آقایان به طور معمول پیشرفت خود را در تحولات اجتماعی و کامیابیهای اقتصادی می بینند. برای خانمها هم باید شرایط مهیا شود که این احساس رشد و پیشرفت در آنها نیز به وجود آید. البته در دستورات دینی نکاتی مطرح شده است تا آقایان بر اساس آن زمینه رشد را به طور مستقیم برای همسرانشان فراهم کنند. بخشی از احساس رشد در بانوان از طریق مادری و تربیت فرزندان حاصل می گردد. با وجود این زمینه رشد در ابعاد دیگر نیز باید فراهم گردد.

قرآن کریم خانواده قرآنی را چنین معرفی می کند:

«وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لَکُم مِن أنفُسِکُم اَزواجاً لِتَسکُنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَ رَحمَهً أنَّ فی ذلِک لَایاتِ لِقَومٍ یَتَفَکَّرونَ»

و از نشانه های او این که از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفریده تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری در این [نعمت] برای مردمی که می اندیشند قطعاً نشانه هایی است.

اگرچه این آیه به طور مستقیم به خانواده نمی پردازد و بحث اصلی اش ازدواج و کارکرد آن است، اما با توجه به اینکه ازدواج پایه تشکیل خانواده است، در این باره هم می توان چندین نکته را از آن دریافت.

قرآن به عنوان، منبع اصلی و لایزال دین مبین اسلام، بر کارکرد انسانی و اجتماعی خانواده توجه داشته و دستوراتی نجات بخش و روشنگر در این باره فرود آورده است.

الف: «و مِنَ آیاتِهِ أن خَلَقَ لَکُم مِن أنفُسِکُم اَزواجاً»

این بخش از آیه بیان می دارد که همسران شما از جنس خودتانند، برای انسان همسری از جنس فرشتگان آفریده نشده است. بنابراین هر فرد باید به همسرش به چشم یک انسان همانند خودش بنگرد و کرامت او را محترم بشمارد.

ب: لِتَسکُنُوا إِلَیها

بر پایه این بخش از آیه خانه و خانواده باید محل سکون و آرامش باشد نه محل فرسایش. بی شک در خانه ای که محل آرامش برای افراد خانواده نیست مشکلات رخ می نماید و بر هم? اعضای خانواده است که برای برطرف شدن آن تلاش کنند.

اگر همه اعضای خانواده به وظایف الهی و اخلاقی خود عمل کنند، بدون تردید خانه به محلی امن و سرشار از آسایش و آرامش تبدیل می گردد. ارمغان خجسته این آسایش، آرامش بخشیدن به افراد خانواده است که چه بسا در بیرون مشکلاتی دارند اما در خانه و در میان جمع خانواده آن را از خاطر می برند. در پرتو خانواده ای آرام است که افراد برای ورود به فردای جامعه انرژیهای جدیدی را کسب می کنند.